Stan prawny na: 01.07.2010 r.

Dnia 22 sierpnia 2009r. weszła w życie ustawa z 1 lipca 2009r. o łagodzeniu skutków kryzysu ekonomicznego dla pracowników i przedsiębiorców (Dz. U. Nr 125 poz. 1035), potocznie i dalej w treści niniejszego opracowania zwana ustawą antykryzysową. Ustawa ta, na czas jej obowiązywania, tj. do dnia 22 sierpnia 2009r. do dnia 31 grudnia 2011r., poprzez zawieszenie stosowania art. 25¹ Kodeksu pracy (dalej K.p.), zmieniła zasady dotyczące zawierania umów o pracę na czas określony. Wprowadzone w tym zakresie modyfikacje stanowią przedmiot dalszych rozważań.

1.  Przedsiębiorcy, do których stosuje się przepisy ustawy antykryzysowej

Głównym celem ustawy antykryzysowej jest niwelowanie negatywnych skutków ogólnoświatowego kryzysu ekonomicznego, z którym mamy do czynienia od początku 2008r. W związku z tym, podstawowym adresatem ustawy antykryzysowej jest szczególna kategoria przedsiębiorców zdefiniowanych i nazwanych w ustawie jako przedsiębiorcy w przejściowych trudnościach finansowych. Jednakże w zakresie ograniczeń dotyczących zawierania umów na czas określony, zgodnie z art. 3 ust. 2 ustawy antykryzysowej, przepisy tej ustawy stosuje się także do wszystkich przedsiębiorców w rozumieniu art. 4 ustawy z dnia 2 lipca 2004r. o swobodzie działalności gospodarczej. Tym samym, zmodyfikowane zasady regulujące zawieranie czasowych umów o pracę mogą być stosowane przez pracodawców – przedsiębiorców, którzy będąc osobą fizyczną, osobą prawną (np. spółka z o. o., spółka akcyjna.), jednostką organizacyjną niebędącą osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną (np. spółka jawna, spółka komandytowa) – wykonują we własnym imieniu działalność gospodarczą.

Zasady dotyczące zawierania umów o pracę na czas określony w czasie obowiązywania ustawy antykryzysowej

Art. 13 ustawy antykryzysowej stanowi, że „Okres zatrudnienia na podstawie umowy o pracę na czas określony, a także łączny okres zatrudnienia na podstawie kolejnych umów o pracę na czas określony między tymi samymi stronami stosunku pracy, nie może przekraczać 24 miesięcy. Za kolejną umowę na czas określony,…, uważa się umowę zawartą przed upływem 3 miesięcy od rozwiązania lub wygaśnięcia poprzedniej umowy zawartej na czas określony”. Zacytowany przepis reguluje kwestię zawierania umów o pracę na czas określony odmiennie niż art. 25¹ K.p., zgodnie z którym zawarcie trzeciej umowy o pracę na czas określony po dwóch następujących po sobie umowach terminowych (jeśli przerwa pomiędzy nimi nie przekroczyła 1 miesiąca), jest równoznaczne w skutkach prawnych z zawarciem umowy o pracę na czas nieokreślony. Art. 35 ust. 1 ustawy antykryzysowej stanowi zaś, że „do umów o pracę zawartych na czas określony trwających w dniu wejścia w życie niniejszej ustawy nie stosuje się przepisów art. 25¹ K.p.”, ust. 2 dodaje, że do umów tych stosuje się wskazany art. 13 ustawy. Wprowadzona więc ustawą antykryzysową regulacja uniezależniła prawo do zatrudniania pracowników na czas określony od liczby zawartych umów, i zamiast rzeczonego ograniczenia ilościowego wskazała restrykcję czasową w postaci maksymalnej dopuszczalnej liczby miesięcy pozostawania w stosunku pracy na czas określony.

W następstwie, strony stosunku pracy w okresie od dnia 22 sierpnia 2009. do dnia 31 grudnia 2011r. mogą zawierać dowolną ilość terminowych umów o pracę, pod warunkiem, że przerwy pomiędzy kolejnymi umowami nie przekroczą 3 miesięcy, a łączny czas ich trwania nie będzie dłuższy niż 24 miesiące.

Jeżeli zatem następna umowa o pracę na czas określony zostanie zawarta po upływie 3 miesięcy od daty rozwiązania lub wygaśnięcia poprzedniej, to takiej umowy nie traktuje się jako kolejnej umowy na czas określony, natomiast okres 24 miesięcy rozpoczyna się liczyć od nowa.

Dodać także należy, iż w przypadku umów o pracę zawartych przed i trwających w dniu wejścia w życie ustawy antykryzysowej, okres 24 miesięcy liczy się, zgodnie z ogólną zasadą niedziałania prawa wstecz, od dnia 22 sierpnia 2009r.

Ustawa antykryzysowa, choć powinna być pozytywnie oceniana w jej założeniach, niestety nie zawiera pełnej i wyczerpującej regulacji, w szczególności nie przewiduje dla pracodawców, w przeciwieństwie do K.p., żadnych negatywnych skutków naruszenia zasad określonych przepisem art. 13 tej ustawy. W oparciu o postanowienia K.p. sankcją dla pracodawcy, w przypadku zawarcia z pracownikiem trzeciej umowy o pracę na czas określony, jest traktowanie tej umowy jako zawartej na czas nieokreślony. Przekroczenie przez pracodawcę wprowadzonego ustawą antykryzysową maksymalnego okresu trwania umowy lub umów na czas określony nie wiąże się natomiast z żadnymi konsekwencjami. Brakuje zatem przepisu, któryby stanowił, że w takiej sytuacji umowa terminowa przekształca się w umowę na czas nieokreślony. Interpretacja ustawy antykryzysowej w tym zakresie może być jednak niejednorodna.

 2.  Umowy których pracę, do których stosuje się zasady ustawy antykryzysowej

Powyżej przedstawione zasady odnoszące się do ograniczeń przy zawieraniu umów o pracę na czas określony mają zastosowanie do umów, które zostały lub zostaną zawarte po dniu 22 sierpnia 2009r, ale także na podstawie art. 35 ust. 1 i 2 ustawy antykryzysowej, do umów trwających w dniu wejścia w życie tej ustawy, których termin rozwiązania przypada przed dniem 31 grudnia 2011r. W dniu 1 stycznia 2012r., zgodnie z art. 34. ust. 2 przywołanej ustawy, zakończy się okres zawieszenia stosowania postanowień K.p. i tym samym do terminowych umów o pracę trwających w dniu 1 styczna 2012r. będzie miał zastosowanie art. 25¹ K.p.

Natomiast mocą art. 35 ust. 3 ustawy antykryzysowej, całkowicie wyjęte spod nowej regulacji zostały tzw. długoterminowe umowy o pracę, zawarte przed dniem wejścia w życie ustawy, a rozwiązujące się po dniu 31 grudnia 2011r. Wskutek powyższego wyłączania, do umów długoterminowych będzie miała zastosowanie ogólna zasada wyrażona w art. 25¹ K.p., i tym samym wykraczająca poza ramy obowiązywania ustawy antykryzysowej umowa o pracę na czas określony zostanie zaliczona do limitu maksymalnie dwóch kolejnych umów terminowych, po rozwiązaniu których pracodawca zobligowany jest do zawarcia z pracownikiem umowy o pracę na czas nieokreślony.

Dla pełnej jasności opracowania należy dodać, iż zmodyfikowane zasady w zakresie zawiązywania terminowych stosunków pracy mają jedynie zastosowanie do jednego rodzaju umów o pracę jakim są umowy na czas określony. W konsekwencji, umowy o pracę na okres próbny lub umowy na czas wykonania określonej pracy, jako umowy innego rodzaju, nie są wliczane do limitu 24 miesięcy, na który maksymalnie można pod rządami ustawy antykryzysowej zawrzeć z pracownikiem czasową umowę o pracę.

 3.  Przykłady zastosowania zasad zawierania umów o pracę na czas określony zawartych w ustawie antykryzysowej

 A.      Druga umowa o pracę na czas określony pomiędzy tym samym pracodawcą i tym samym pracownikiem została zawarta w czerwcu 2009r. Umowa ta ma trwać do dnia 31 grudnia 2010r. Jakie możliwości ma w takiej sytuacji pracodawca?

Pomimo, iż pomiędzy tymi samymi podmiotami stosunku pracy były zwarte już dwie następujące po sobie umowy o pracę na czas określony, to z uwagi na zawieszenie stosowania przepisów art. 25¹ K.p., pracodawca może zawrzeć z pracownikiem od dnia 1 stycznia 2011r. kolejną (trzecią) terminową umowę o pracę, jednakże na czas nie dłuższy niż do dnia 21 sierpnia 2011r. Do 24-miesięcznego limitu określonego ustawą antykryzysową wlicza się część drugiej umowy o pracę przypadającą na okres od dnia 22 sierpnia 2009r. do 31 grudnia 2010r. Po wyczerpaniu limitu 24 miesięcy pracodawca, choć ustawa antykryzysowa tego nie reguluje, powinien zawrzeć z pracownikiem umowę na czas nieokreślony.

B.      Z dniem 30 listopada 2009r. rozwiązała się druga umowa o pracę zawarta na czas określony. Od 1 grudnia 2009r. pracodawca ponownie zatrudnił tego samego pracownika na postawie umowy terminowej na okres 5 miesięcy, tj. do dnia 30 kwietnia 2010r., a następnie na okres kolejnych 5 miesięcy od dnia 1 maja 2010r. do 31 października 2010r. Czy zachowanie pracodawcy jest prawidłowe?

W świetle regulacji ustawy antykryzysowej takie postępowanie jest prawidłowe, gdyż strony mogą zawrzeć dowolną ilość umów na czas określony nieprzekraczający łącznie 24 miesięcy, liczony od dnia 22 sierpnia 2009r. W konsekwencji, po rozwiązaniu umowy zawartej do końca października 2010r. pracodawca będzie mógł zawrzeć z pracownikiem jeszcze jedną lub kilka kolejnych umów na czas określony, jednak na czas nie dłuższy niż do dnia 21 sierpnia 2011r., kiedy to nastąpi wyczerpanie limitu 24 miesięcy.

C.      Pracodawca zatrudnił pracownika na umowę na okres próbny do dnia 10 sierpnia 2010r. W dalszej kolejności planuje zawrzeć z nim dwie umowy o pracę na czas określony: jedną od dnia 11 sierpnia 2010r. do dnia 31 grudnia 2011r. i drugą od dnia 1 stycznia 2011r. do dnia 31 grudnia 2013r. Czy pracodawca ma taką możliwość?

Umowa na okres próbny jest umową innego rodzaju niż umowa na czas określony, w związku z tym nie wlicza się jej do ograniczenia czasowego 24 miesięcy ustanowionego ustawą antykryzysową. Pierwsza z umów terminowych rozwiąże się w dniu 31 grudnia 2011r., czyli w ostatnim dniu obowiązywania zawieszenia stosowania art. 25¹ K.p., w związku z tym druga ze wskazanych umów na czas określony, rozpoczynająca się w dniu 1 stycznia 2012r., będzie pierwszą umową na czas określony wliczaną do określonego w/w przepisie K.p. limitu ilościowego umów. Po jej zakończeniu pracodawca będzie mógł zawrzeć z tym samym pracownikiem jeszcze jedną terminową umowę o pracę.

 D.      Taka sama sytuacja jak opisana w pkt. 3 będzie miała miejsce, jeśli pracodawca przykładowo w okresie o 1 stycznia 2010r. do 31 grudnia 2011r. będzie zatrudniał pracownika na podstawie 6 trwających po 4 miesiące terminowych umów o pracę. Ponieważ w dniu 1 stycznia 2012r. strony nie będą związane żadną umową, to pracodawca będzie miał prawo zatrudnić pracownika na umowę na czas określony i będzie to pierwsza z umów terminowych, o której mowa w art. 25¹ K.p.

 E.       Pracodawca zawarł z pracownikiem drugą umowę o pracę na czas określony do dnia 1 sierpnia 2009r. do dnia 31 lipca 2012r. Czy w tej sytuacji pracodawca powinien zastosować zasady określone w ustawie antykryzysowej?

Nie, umowa została zawarta prawidłowo. W dacie podpisywania umowy nie obowiązywała jeszcze ustawa antykryzysowa, termin zakończenia umowy został zaś określony po zakończeniu okresu zawieszenia zastosowania zasad wynikających z K.p. Wskazana druga umowa o pracę ma charakter umowy długoterminowej, a zatem nie podlega ona ograniczeniom w zakresie zawierania umów na czas określony wprowadzonych ustawą antykryzysową. Jeśli pracodawca będzie chciał kontynuować stosunek pracy z tym samym pracownikiem będzie zobowiązany na mocy art. 25¹ K.p. do zawarcia z nim umowy na czas nieokreślony.

F.       Pracodawca zatrudnia pracownika na podstawie umowy o pracę na czas określony od dnia 1 stycznia 2010r. do dnia 30 czerwca 2011r. Następnie zamierza z nim zawrzeć kolejną terminową umowę o pracę na okres od dnia 1 lipca 2011r. do 31 grudnia 2012r. Czy druga z umów na czas określony będzie wliczana do limitu ilości umów określonego w art. 25¹ K.p.?

Tak. Ustawa antykryzysowa obowiązuje do końca 2011r. Skoro zatem druga z umów na czas określony, mimo iż rozpoczyna się jeszcze w okresie zawieszenia zasad z K.p., będzie trwała w dniu 1 stycznia 2012r., to znajdzie do niej zastosowanie zasada wyrażona w art. 25¹ K.p. Wskutek powyższego po dniu 31 grudnia 2012r. pracodawca będzie mógł zawrzeć z tym pracownikiem jeszcze jedną terminową umowę o pracę.

 4. Podsumowanie

Postanowienia ustawy antykryzysowej pozwoliły wszystkim pracodawcom – przedsiębiorcom w rozumieniu przepisów ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, w okresie od dnia 22 sierpnia 2009r. do dnia 31 grudnia 2011r., na niestosowanie w zakresie zawierania umów o pracę na czas określony zasad uregulowanych w art. 25¹ K.p., w zamian za określenie maksymalnego łącznego czasu trwania umów terminowych. Celem takiego rozwiązania miało być ograniczenie wykorzystywanych często w praktyce długoterminowych umów o pracę i tym samym wprowadzenie większej stabilizacji zatrudnienia w czasie ogólnoświatowego kryzysu finansowego. Choć założenia ustawy antykryzysowej należy oceniać pozytywnie, to niestety nie stanowi ona wyczerpującego katalogu przepisów i w związku z tym każda próba jej zastosowania do określonej sytuacji wymaga uważnej szczegółowej analizy konkretnego stanu faktycznego.