Stan prawny na: 01.06.2007 r.
Dla poprawnego rozwiązania problemów jurysdykcyjnych w zakresie zobowiązań umownych w obrocie konsumenckim w Internecie konieczne jest przedstawienie uwag natury ogólnej dotyczących pojęcia i zasad ustalania jurysdykcji krajowej.
Jurysdykcja krajowa jest to właściwość sądów i innych organów danego państwa do załatwienia określonej sprawy cywilnej. Co do zasady w Polsce podstawą prawną ustalenia porządku jurysdykcyjnego są zapisy USTAWY z dnia 17 listopada 1964 r. KODEKS POSTĘPOWANIA CYWILNEGO[1], w szczególności art. 1097 – 1116. Zgodnie z wynikającymi z powyższych przepisów zasad jurysdykcja krajowa musi zachodzić w każdej sprawie. Wynika ona z powiązania danej sprawy z konkretnym państwem. Elementy, które tworzą te powiązania to tzw. łączniki, które mogą mieć charakter podmiotowy bądź przedmiotowy.
Do łączników podmiotowych należą:
- obywatelstwo polskie,
- miejsce zamieszkania,
- miejsce pobytu w Polsce,
- miejsce siedziby w Polsce.
Natomiast do łączników przedmiotowych należą:
- położenie rzeczy (przedmiotu sporu) na określonym terytorium,
- posiadanie majątku lub praw majątkowych na określonym terytorium,
- otwarcie spadku w określonym państwie
- powstanie zobowiązania w określonym państwie albo miejsca wykonania zobowiązania.
Jurysdykcja krajowa może być fakultatywna albo wyłączna. W przypadku jurysdykcji fakultatywnej orzeczenie sądu państwa obcego w danej sprawie może mieć skuteczność na obszarze Polski na mocy samego prawa albo na mocy orzeczenia sądu polskiego o jego uznaniu bądź wykonalności. W przypadku jurysdykcji fakultatywnej sądom polskim przysługuje jurysdykcja, chociażby w tej sprawie zachodziła zawisłość przed sądem państwa obcego. Jurysdykcja krajowa ma na ogół charakter fakultatywny. W przypadku gdy jurysdykcja ma charakter wyłączny orzeczenie sądu państwa obcego nie może mieć na obszarze Polski skuteczności. Występuje tu jednak jeden wyjątek, gdyż jest możliwość uznania przez sąd polski orzeczenia sądu zagranicznego w sprawie niemajątkowej obywatela obcego, jeżeli sąd ten był właściwy według prawa ojczystego tego państwa. Jurysdykcja ta musi być zawsze przewidziana w przepisie ustawy albo w postanowieniu umowy międzynarodowej.[2] W nauce i orzecznictwie wyróżnia się dodatkowo jurysdykcję konieczną. Zachodzi ona w przypadku, gdy pewna sprawa nie podlega w świetle prawa rozpoznaniu w żadnym państwie, natomiast zainteresowany rozstrzygnięciem zamieszkuje w Polsce. Mimo braku stosownego unormowania przyjmuje się jurysdykcję polską. W przeciwnym wypadku miałaby miejsce tzw. odmowa wymiaru sprawiedliwości.
Jurysdykcję krajową można także podzielić ze względu na źródło ją określające, tj. na:
- jurysdykcję wynikającą z samego prawa – czyli z ustawy albo umowy międzynarodowej
- jurysdykcję umowną – czyli określoną wolą stron. Jest ona możliwa tylko w sprawach rozpoznawanych w procesie.
Umowa o jurysdykcję należy do tzw. umów procesowych i może mieć charakter:
a) pozytywny – wtedy ustanawia jurysdykcję sądów polskich – art. 1104 kpc,
b) negatywny – wówczas wyłącza jurysdykcję sądów polskich, choć możliwie są wyłącznie dwa przypadki, po pierwsze w zakresie zobowiązań pomiędzy podmiotami prowadzącymi działalność gospodarczą, a po drugie w zakresie zapisu na sąd polubowny o ile co najmniej jedna ze stron ma miejsce zamieszkania lub siedzibę za granicą oraz jeżeli umowa taka jest skuteczna według prawa mającego do niej zastosowanie w państwie, w którym ma działać sąd polubowny.
Jeśli jurysdykcja krajowa istnieje w chwili wszczęcia postępowania uznaje się że trwa nadal, choćby jej podstawy odpadły w toku postępowania. Jest to tzw. utrwalenie albo ciągłość jurysdykcji. Zasada ta doznaje jednak wyjątku, w sytuacji gdy osoba, przeciwko której wszczęto proces (pozwany) przestanie podlegać sądom polskim w toku postępowania ze względu uzyskanie immunitetu jurysdykcyjnego. Wtedy postępowanie ulega umorzeniu z urzędu.
Jurysdykcja krajowa jest jedną z przesłanek procesowych. Jej brak sąd bierze pod rozwagę z urzędu w każdym stanie sprawy. Wyjątkiem jest brak spowodowany negatywną umową o jurysdykcję sądów polskich, który sąd może wziąć pod rozwagę tylko na zarzut pozwanego, zgłoszony i należycie uzasadniony przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy.
Skutkiem braku jurysdykcji krajowej jest:
- w postępowaniu rozpoznawczym pierwotny brak powoduje odrzucenie pozwu albo wniosku, natomiast brak następczy – umorzenie postępowania.
- w postępowaniu egzekucyjnym – umorzenie postępowania.
Postępowanie toczące się mimo braku jurysdykcji krajowej dotknięte jest nieważnością, która daje podstawę do uchylenia wydanego przy tym braku orzeczenia w drodze odpowiedniego środka zaskarżenia i do unieważnienia takiego orzeczenia po jego uprawomocnieniu się w drodze wznowienia postępowania.
1. Podstawy regulacji
1.1. Podstawy międzynarodowe
Na podstawie art. 87 ust. 1 i art. 91 Konstytucji RP[3] w polskim porządku prawnym istotne znaczenie ma międzynarodowa konwencja o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych sporządzona w Lugano dnia 16 września 1988 r.[4] Konwencja ta ma zastosowanie w sprawach cywilnych i handlowych, niezależnie od rodzaju sądu. Nie obejmuje ona natomiast spraw podatkowych, celnych i administracyjnych.
Konwencji nie stosuje się także do:
1. stanu cywilnego, zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych, jak również ustawowego przedstawicielstwa osób fizycznych, stosunków majątkowych wynikających z małżeństwa, prawa spadkowego włącznie z testamentami;
2. upadłości, układów i innych podobnych postępowań;
3. ubezpieczeń społecznych;
4. sądów polubownych.
W art. 2 konwencji przyjęto zasadę jurysdykcji ogólnej zgodnie, z którą, osoby mające miejsce zamieszkania na terytorium umawiającego się państwa mogą być, niezależnie od ich obywatelstwa, pozywane przed sądy tego państwa. Do osób, które nie są obywatelami tego państwa, w którym mają miejsce zamieszkania, stosuje się przepisy jurysdykcyjne właściwe dla obywateli tego państwa. Dla wyznaczenia jurysdykcji ogólne przyjęty zatem został łącznik miejsca zamieszkania pozwanego.
Jurysdykcja szczególna uregulowana została natomiast przepisami art. 5 i nast. W myśl art. 5 osoba, która ma miejsce zamieszkania na terytorium jednego z umawiających się państw, może być pozwana w innym umawiającym się państwie:
1. jeżeli przedmiotem postępowania jest umowa lub roszczenia wynikające z umowy – przed sąd miejsca, gdzie zobowiązanie zostało wykonane albo miało być wykonane; jeżeli przedmiotem postępowania jest indywidualna umowa o pracę albo roszczenia wynikające z indywidualnej umowy o pracę – przed sąd miejsca, gdzie pracownik zazwyczaj świadczy pracę; jeżeli pracownik zazwyczaj nie świadczy pracy w jednym i tym samym państwie – przed sąd miejsca, gdzie znajduje się oddział jednostki, która go zatrudniła;
2. w sprawach alimentacyjnych – przed sąd miejsca, gdzie uprawniony do alimentów ma miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu, albo w wypadku, gdy sprawa alimentacyjna jest rozpoznawana łącznie ze sprawą dotyczącą statusu osoby – przed sąd, który ma jurysdykcję do rozpoznania tej sprawy, według własnego prawa, chyba że jurysdykcja ta opiera się jedynie na obywatelstwie jednej ze stron;
3. jeżeli przedmiotem postępowania jest czyn niedozwolony lub czyn podobny do czynu niedozwolonego albo roszczenia wynikające z takiego czynu – przed sąd miejsca, gdzie nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę;
4. w sprawach roszczeń o odszkodowanie lub przywrócenie stanu poprzedniego, które wynikają z czynu zagrożonego karą – przed sąd karny, do którego wniesiono akt oskarżenia, o ile sąd ten może według swojego prawa rozpoznawać roszczenia cywilnoprawne;
5. w sprawach dotyczących sporów wynikających z działalności filii, agencji lub innego oddziału – przed sąd miejsca, gdzie znajduje się filia, agencja lub inny oddział;
6. w sprawach, w których występuje w charakterze założyciela „trustee” lub uposażonego z tytułu „trustu” utworzonego na podstawie ustawy lub czynności prawnej dokonanej w formie pisemnej albo poświadczonej na piśmie – przed sądy Umawiającego się Państwa, na którego terytorium „trust” ma swoją siedzibę;
7. w sprawach dotyczących sporu o zapłatę wynagrodzenia za ratownictwo lub udzielenie pomocy dla ładunku lub frachtu, które żądane jest z tytułu działań związanych z ratownictwem lub udzieleniem pomocy – przed sąd, na którego obszarze ten ładunek lub fracht:
a) został zajęty w celu zabezpieczenia zapłaty
lub
b) mógł zostać zajęty, lecz złożone zostało poręczenie lub inne zabezpieczenie.
Na podstawie art. 6 natomiast osoba mająca miejsce zamieszkania na terytorium jednego z umawiających się państw może być również pozwana:
1. jeżeli pozywa się łącznie kilka osób – przed sąd, w którego okręgu ma miejsce zamieszkania jeden z pozwanych;
2. w sprawach dotyczących powództwa z tytułu rękojmi i gwarancji lub powództwa interwencyjnego – przed sąd, przed którym toczy się główne postępowanie, chyba że powództwo to zostało wytoczone jedynie w celu wyłączenia tej osoby spod jurysdykcji sądu dla niej właściwego;
3. w sprawach dotyczących powództwa wzajemnego, które opiera się na tej samej umowie lub na tym samym stanie faktycznym, na których zostało oparte powództwo główne – przed sąd, w którym zawisło powództwo główne;
4. jeżeli przedmiotem postępowania jest umowa lub roszczenia wynikające z umowy i powództwo może zostać połączone z powództwem przeciwko temu samemu pozwanemu o prawa rzeczowe na nieruchomościach – przed sąd Umawiającego się Państwa, w którym położona jest nieruchomość.
Konwencja wprowadza również szczególne zapisy dotyczące jurysdykcja w sprawach dotyczących konsumentów. Zgodnie z art. 13 w odniesieniu do powództw wynikających z umowy zawartej przez osobę w celu, który nie może być uważany za działalność zawodową lub gospodarczą tej osoby (konsumenta), jurysdykcję określa się w sposób szczególny:
1. jeżeli chodzi o umowę sprzedaży na raty rzeczy ruchomych lub
2. jeżeli chodzi o umowę pożyczki spłacanej ratami lub inną umowę kredytową, która przeznaczona jest do finansowania kupna rzeczy określonego rodzaju, lub
3. dla innych umów, jeżeli ich przedmiotem jest świadczenie usługi lub dostawa rzeczy ruchomych, o ile:
a) zawarcie umowy w państwie miejsca zamieszkania konsumenta zostało poprzedzone wyraźną ofertą lub reklamą i
b) konsument podjął w tym państwie czynności prawne konieczne do zawarcia umowy.
W tych przypadkach na podstawie art. 14 konwencji konsument może wytoczyć powództwo przeciwko swemu kontrahentowi albo przed sądy umawiającego się państwa, na którego terytorium ten kontrahent ma miejsce zamieszkania, albo przed sądy umawiającego się państwa, na którego terytorium konsument ma miejsce zamieszkania. Kontrahent zaś może wytoczyć powództwo przeciwko konsumentowi wyłącznie przed sądy umawiającego się państwa, na którego terytorium konsument ma miejsce zamieszkania.
Konwencja dopuszcza również zawieranie umów dotyczących jurysdykcji. Zgodnie z art. 17 jeżeli strony, z których przynajmniej jedna ma miejsce zamieszkania na terytorium umawiającego się państwa, uzgodniły, że sąd lub sądy umawiającego się państwa powinny rozstrzygać spór już wynikły albo mogący wyniknąć z określonego stosunku prawnego, to sąd lub sądy tego państwa mają jurysdykcję wyłączną. Taka umowa dotycząca jurysdykcji musi być zawarta:
a) w formie pisemnej lub ustnej potwierdzonej na piśmie, lub
b) w formie, która odpowiada praktyce przyjętej między stronami, lub
c) w handlu międzynarodowym, w formie odpowiadającej zwyczajowi handlowemu, który strony znały lub musiały znać i który strony umów tego rodzaju w określonej dziedzinie handlu powszechnie znają i stale przestrzegają.
Również w obrocie konsumenckim możliwe jest umowne odstąpienie od postanowień art. 13 i 14 konwencji, a zatem umowne ustalenie jurysdykcji, jednakże tylko wtedy:
1. gdy umowa została zawarta po powstaniu sporu lub
2. gdy przyznaje ona konsumentowi uprawnienie do wytaczania powództwa przed sądy inne niż wymienione w niniejszym rozdziale, lub
3. gdy została ona zawarta między konsumentem a jego kontrahentem, którzy w chwili zawarcia umowy mają miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu w tym samym umawiającym się państwie, a umowa ta uzasadnia jurysdykcję sądów tego państwa, chyba że taka umowa nie jest dopuszczalna według prawa tego państwa.
1.2. Podstawy wspólnotowe
Na płaszczyźnie wspólnotowej kolizyjnoprawnymi problemami jurysdykcyjnymi zajmuje się ROZPORZĄDZENIE RADY (WE) NR 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych[5]. Podkreślenia wymaga, iż powołane rozporządzenie, które weszło w życie 1 marca 2002 roku i konwencja z Lugano w zakresie regulacji jurysdykcji są istotnie zbliżone, toteż w dalszej szczegółowej części opracowania będą wskazywane łącznie.
W tym miejscu wskazać jeszcze wypada, iż od momentu przystąpienia Polski Unii Europejskiej powołane rozporządzenie znajduje bezpośrednie zastosowanie, zaś zakres zastosowania konwencji z Lugano przez polskie organy władzy sądowniczej ograniczy się do sporów z państwami członkami organizacji EFTA nie będącymi równocześnie członkami UE.[6]
1.3. Podstawy krajowe
Jak wspomniano na wstępie tej części opracowania co do zasady w Polsce podstawą prawną ustalenia porządku jurysdykcyjnego są zapisy USTAWY z dnia 17 listopada 1964 r. KODEKS POSTĘPOWANIA CYWILNEGO[7] (kpc), w szczególności art. 1097 – 1116. Jednakże podkreślenia wymaga, iż na podstawie art. 1096 kpc przepisów części niniejszej nie stosuje się, jeżeli umowa międzynarodowa, w której Rzeczpospolita Polska jest stroną, stanowi inaczej, co stanowi odesłanie nie tylko do umów bilateralnych, ale przede wszystkim opisanej powyżej konwencji z Lugano.
1.4. Jurysdykcja ogólna
Jeżeli strony nie dokonały wyboru prawa, zastosowanie znajdzie zasada ogólna – jurysdykcja ogólna – określona w art. 2 konwencji z Lugano i art. 2 rozporządzenia 44/2001, w myśl której osoby mające miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego lub strony konwencji. Jest to reguła actor sequitur forum rei, na zastosowanie której nie wypływa fakt, iż spór może mieć związek z Internetem. Łącznikiem kolizyjnym, jest więc w tym wypadku miejsce zamieszkania (siedziby) pozwanego.[8]
Podkreślić jednak należy, iż ani rozporządzenia ani konwencja nie definiują pojęcia miejsca zamieszkania, pozostawiając do krajowym porządkom prawnym, np. art. 25 kodeksu cywilnego[9].
1.5. Jurysdykcja szczególna
Jurysdykcja szczególna, określana również mianem jurysdykcji przemiennej reguluje przypadki odmiennego ustalania jurysdykcji krajowej w stosunku do zasady ogólnej opisanej w punkcie poprzedzającym. W zakresie umów jurysdykcja przemienna uregulowana jest w art. 5 ust. 1 konwencji z Lugano i art. 5 ust. 1 rozporządzenia 44/2001. Zgodnie z powołanymi przepisami, strona może zostać pozwana nie tylko według zasad rządzących jurysdykcją ogólną, a więc swego miejsca zamieszkania lub siedziby, ale może być również pozwana w państwie wykonania zobowiązania. Zgodnie z zapisem art. 5 ust. 1 lit. b rozporządzenia miejscem wykonania zobowiązania jest:
- w przypadku sprzedaży rzeczy ruchomych – miejsce w państwie członkowskim, w którym rzeczy te zgodnie z umową zostały dostarczone albo miały zostać dostarczone;
- w przypadku świadczenia usług – miejsce w państwie członkowskim, w którym usługi zgodnie z umową były świadczone albo miały być świadczone.
Regulacja ta budzi wątpliwości w zakresie określenia miejsca wykonania zobowiązania umów zawieranych i wykonywanych przez Internet. O ile bowiem, jeżeli za pośrednictwem stron WWW zawarta została umowa sprzedaży rzeczy ruchomej, z ustaleniem miejsca wykonania nie ma problemu. Na podstawie art. 5 ust. 1 lit.a rozporządzenia będzie to miejsce, do którego rzeczy zostały dostarczone lub miały być dostarczone. Nie ma więc w tym wypadku znaczenie, miejsce siedziby sprzedawcy, ani usytuowanie urządzeń technicznych będących nośnikami treści prezentowanych na stronach Web. O tyle przy świadczeniach zdematerializowanych, polegających wyłącznie na przesyle zdigitalizowanych danych, informacji, plików muzycznych itp., miejsce świadczenia zgodnie z odnośnikiem drugim art. 5 ust. 1 rozporządzenia będzie trudne do ustalenia. Czynności te objąć należy pojęciem świadczenia usług, jednakże i to nie rozwiązuje problemu obrotu sieciowego. Zdaniem M. Świerzyńskiego w przypadku usług w całości wykonywanych przez Internet właściwym będzie, aby za miejsce wykonania usługi w rozumieniu art. 5 ust. 1 lit. b rozporządzenia uznać miejsce działania usługodawcy, np. miejsce prowadzenia danych na serwer, a nie miejsce odbioru.[10] Mobilny charakter terminali odbiorcy nie jest bowiem, zdaniem tego autora, miarodajny dla określania jurysdykcji.
Ostatecznie jak wynika z art. 5 ust. 1 lit c do umów innych niż umowy sprzedaży rzeczy ruchomych oraz umowy o świadczenie usług dla określania jurysdykcji krajowej należy zastosować łącznik miejsca dostarczenia towarów lub odbioru świadczenia.
1.6. Jurysdykcja w sprawach dotyczących konsumentów
Zarówno w rozporządzeniu 44/2001 jak i w konwencji lugańskiej zawarta jest szczególna regulacja dotycząca jurysdykcji krajowej w umowach zawieranych z konsumentami. W obu przypadkach regulowana norma kolizyjna ma charakter przemienny, od konsumenta bowiem zależy, czy skorzysta z ogólnej podstawy jurysdykcyjnej wytaczając pozew w państwie siedzibie pozwanego przedsiębiorcy, czy też skorzysta z uregulowania odpowiednio art.15 i 16 rozporządzenia 44/2001 albo 13 i 14 konwencji z Lugano. Natomiast powództwo przeciwko konsumentowi może być wytoczone wyłącznie przed sądem państwa, w którym ma on miejsce zamieszkania.
W myśl art. 13 w odniesieniu do powództw wynikających z umowy zawartej przez osobę w celu, który nie może być uważany za działalność zawodową lub gospodarczą tej osoby, a więc konsumenta, jurysdykcja sądów miejsca zamieszkania konsumenta, zostaje wskazana:
1. jeżeli chodzi o umowę sprzedaży na raty rzeczy ruchomych lub
2. jeżeli chodzi o umowę pożyczki spłacanej ratami lub inną umowę kredytową, która przeznaczona jest do finansowania kupna rzeczy określonego rodzaju, lub
3. dla innych umów, jeżeli ich przedmiotem jest świadczenie usługi lub dostawa rzeczy ruchomych, o ile:
a) zawarcie umowy w państwie miejsca zamieszkania konsumenta zostało poprzedzone wyraźną ofertą lub reklamą i
b) konsument podjął w tym państwie czynności prawne konieczne do zawarcia umowy.
W przypadku umów zawieranych za pośrednictwem sieci wątpliwości interpretacyjne budzi przesłanka „poprzedzenia zawarcia umowy wyraźną ofertą lub reklamą” Przesłanka ta może być spełniona w przypadku czynności przedsiębiorcy nakierowanych na zawarcie umowy z konkretnym adresatem za pośrednictwem poczty elektronicznej i dotyczy to zarówno zamawianej, jak i niezamawianej informacji handlowej, tzw. spamu, o ile oczywiście konsument podejmie czynności zmierzające do zawarcia umowy, odpowiadając na otrzymany e-mail. Z tak oczywistą kwalifikacją nie będziemy mieli do czynienia w przypadku stron WWW. W doktrynie trwają bowiem spory co do charakteru informacji prezentowanych na stronach Web, czy można uznać je za ofertę w rozumieniu art. 66 kc, omówienie których wykracza jednak poza ramy niniejszego opracowania. Ponadto dla spełniania przesłanek opisanych w art. 13 ust. 3 koniecznym jest również umożliwienie konsumentowi podjęcia czynności prawnych koniecznych do zawarcia umowy, a więc chociażby wskazanie adresu e-mail, lub konstrukcyjne zapewnienie interaktywności stron umożliwiających złożenie zamówienie. Problematyka ta była również poruszana przy okazji analizy zapisów konwencji rzymskiej o prawie właściwym oraz projektu rozporządzenia Rzym I we wcześniejszej części opracowania.
Na podstawie natomiast regulacji art. 15 ust. 3 rozporządzenia 44/2001, dotykającej analogicznej materii, dla spełnienia przesłanki zastosowania jurysdykcji przemiennej konieczne jest, aby przedsiębiorca nakierował działalność gospodarczą na terytorium państwa, w którym konsument ma miejsce zamieszkania. Zastosowana regulacja zdaniem W. Kocota pozwala na szersze przyjęcie, niż w przypadku konwencji z Lugano, zastosowania właściwości sądów państwa miejsca zamieszkania konsumenta. W tym wypadku każdy przedsiębiorca aktywnie prowadzący działalność marketingową lub handlową w Internecie musi liczyć się, że potencjalny spór rozstrzygany będzie przez sąd miejsca zamieszkania jego kontrahenta – konsumenta[11]. W doktrynie podkreśla się jednak, iż również w tym przypadku konieczne jest by strony WWW miały charakter interaktywny, a więc pozwalający za ich pośrednictwem na zawarcie umowy, sama bowiem prezentacja informacji handlowych czy reklamy nie pozwala na zastosowanie reguł chroniącej konsumenta jurysdykcji szczególnej[12]
Z punktu widzenia ochrony konsumenta istotne znaczenie ma również, iż jurysdykcyjne przepisy ochronne dotyczące jurysdykcji w sprawach konsumenckich tylko w wyjątkowych przypadkach mogą zostać zmienione wolą stron (art. 15 konwencji lubańskiej, art. 17 rozporządzenia 44/2001) Zgodnie z powołanymi przepisami od przepisów dotyczących jurysdykcji w sprawach konsumenckich można odstąpić na podstawie umowy tylko wówczas,
1. jeżeli umowa została zawarta po powstaniu sporu; lub
2. jeżeli przyznaje ona konsumentowi uprawnienie do wytaczania powództwa przed sądy inne niż wymienione w niniejszej sekcji; lub
3. jeżeli została ona zawarta między konsumentem a jego kontrahentem, którzy w chwili zawarcia umowy mają miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu w tym samym Państwie Członkowskim, a umowa ta uzasadnia jurysdykcję sądów tego Państwa Członkowskiego, chyba że taka umowa nie jest dopuszczalna według prawa tego Państwa Członkowskiego.
Ostatecznie podkreślić również należy, iż na podstawie art. 3853 pkt 23 kodeksu cywilnego zapisy umowne wyłączające jurysdykcję sądów polskich lub poddające sprawę pod rozstrzygnięcie sądu polubownego polskiego lub zagranicznego albo innego organu, a także narzucające rozpoznanie sprawy przez sąd, który wedle kodeksu postępowania cywilnego, konwencji lubańskiej lub rozporządzenia 44/2001 nie jest miejscowo właściwy, mogą być uznane za klauzule abuzywne, o ile kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.
1.7. Wnioski
Analiza zagadnień jurysdykcyjnych ujawnia, iż obowiązujące regulacje prawne nie zawierają przepisów expressis verbis regulujących problematykę norm kolizyjnych w handlu internetowym. Nie mniej jednak przepisy prawne, zwłaszcza na płaszczyźnie wspólnotowej, mają charakter na tyle elastyczny, iż dozwalają przy odpowiedniej interpretacji na objęcie ich hipotezami internetowych stanów faktycznych, również z udziałem konsumentów. Jak podkreślono, oceniając przez pryzmat polskiego porządku prawnego, w szczególności znajdą tu zastosowanie, z pierwszeństwem przed normami prawa krajowego, rozporządzenie 44/2001, w relacjach z członkami UE oraz konwencja z Lugano w zakresie relacji z elementem powiązanym z państwami członkami EFTA, nie będącymi równocześnie członkami struktur wspólnotowych. Globalny charakter Internetu może jednak spowodować, iż koniecznym będzie wykorzystanie zapisów umów bilateralnych zawartych przez Polskę, a w razie ich braku odpowiednich przepisów kodeksu postępowania cywilnego, a w szczególności art. 1097 – 1116. I w tym wypadku możliwie będzie skorzystanie z klauzuli wyboru jurysdykcji na podstawie art. 1104 kpc. Możliwie będzie również w myśl art. 1105 kpc zawarcie umowy derogacyjnej, tj. wyłączającej właściwość sądów polskich, jednakże wyłącznie z relacjach umownych związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą. Dla internetowych stanów faktycznych istotne znaczenie może mieć jednak przede wszystkim art. 1103 kpc przewidujący właściwość sądów polskich:
1) jeżeli strona pozwana przebywa, zamieszkuje lub ma siedzibę w Polsce w chwili doręczenia pozwu;
2) jeżeli w Polsce strona pozwana ma majątek lub przysługują jej prawa majątkowe;
3) jeżeli sprawa dotyczy przedmiotu sporu znajdującego się w Polsce lub zobowiązania, które powstało albo ma być wykonane w Polsce.
Ostatecznie jednak także w przypadku kodeksu postępowania cywilnego podkreślenia wymaga, iż nie zawiera on szczególnych przepisów dotyczących jurysdykcji w handlu elektronicznym, a w odróżnieniu do konwencji lugańskiej i rozporządzenia 44/2001 również w sprawach konsumenckich. Tym samym więc, jeśli dla analizowania konkretnego stanu faktycznego zajdzie potrzeba wykorzystania norm kolizyjnych zawartych w kpc, podstawą rozstrzygnięcia będą zapisy ogólne dotyczące zobowiązań umownych.
2. Podsumowanie
Brak szczególnej regulacji dotyczącej zarówno określania prawa właściwego, jak i jurysdykcji krajowej w umowach zawieranych w sieci zawierających element międzynarodowy, mimo charakterystycznej dla Internet transgraniczności transakcji handlowych, skłania do rozważania zasadności postulatów wyrażanych w doktrynie o konieczności stworzenie jednolitych ram prawnych na skalę światową będących podstawą dla funkcjonowania handlu elektronicznego. Zakresem takiej regulacji miały by być objęte prawo cywilne, prawo prasowe i własności przemysłowej, ale i prawo zawierające normy kolizyjne wyznaczające prawo właściwe i jurysdykcję krajową[13]. Niezależnie od koncepcji regulacyjnych pojawiają się koncepcje deregulacji Internetu – tzw. no law Internet. Rzeczywistość prawna, wskazuje jednak na konieczność wykorzystania elastyczności dotychczasowych ogólnych regulacji prawnych mogących przy odpowiedniej modyfikacji objąć również swym przedmiotem handel elektroniczny[14].
[1] Dz.U.64.43.296 z późn. zm.
[2] Broniewicz W. Postępowanie cywilne w zarysie, Warszawa 1998 s. 52-53
[5] Dz.U.UE.L.01.12.1, Dz.U.UE-sp.19-4-42
[6] Świerzyński M. w: Podrecki P. „Prawo Internetu” Warszawa 2004 s. 116
[7] Dz.U.64.43.296 z późn. zm.
[8] Świerzyński M. w: Podrecki P. „Prawo Internetu” Warszawa 2004 s. 118
[9] Dz.U.64.16.93 z późn. zm.
[10] Świerzyński M. w: Podrecki P. „Prawo Internetu” Warszawa 2004 s. 118
[11] Kocot, W. Wpływ Internetu na prawo umów, Warszawa 2004 s.420-421
[12] Świerzyński M. w: Podrecki P. „Prawo Internetu” Warszawa 2004 s. 125
[13] Barta J., Markiewicz R., Prawo cyberprzestrzeni i stare konwencje Rzp. Z 15 listopada 1997 roku – za Gołaczyński J. red. Umowy elektroniczne w obrocie gospodarczym, Warszawa 2005 s. 241.
[14] Kocot W., Wpływ Internetu na prawo umów, Warszawa 2004 str. 34
Post Views:
8 618